विद्युत निर्यातको युगमा प्रवेश गर्दै नेपाल विद्युत प्राधिकरण

काठमाडौँ । नेपाल विद्युत प्राधिकरणले  विगतको उच्च लोडसेडिङ्ग निवारण गरी आन्तरिक उपभोगबाट बचत भएको विद्युत छिमेकी मुलुकमा निर्यात गर्न सक्षम भएको छ  । नेपालको उर्जा प्रणालीमा वचत भएको विद्युत उर्जा निर्यात गरी मुलुकको अर्थतन्त्रको मजबुत आधारशीलाको रूपमा योगदान पु-याउने प्रयास प्राधिकरणले गरिरहेको छ ।
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको हालै सम्पन्न भारत भ्रमणका क्रममा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले  हाल नेपालबाट भारतले ४५० मेगावाट बिजुली आयात गरिरहेको जानकारी दिँदै आगामी १० वर्षमा नेपालबाट १० हजार मेगावाट बिजुली आयात गर्ने लक्ष्य राखेको बताएका थिए । प्रधानमन्त्री दाहालको भारत भ्रमणकै दौरान फुकोट कर्णाली जलविद्युत् आयोजना र तल्लो अरुण जलविद्युत् आयोजना निर्माण सम्झौता भएको थियो । यी आयोजना निर्माणपछि नेपालबाट भारत आयात हुने बिजुलीको परिमाण बढ्ने ऊर्जाविद्को भनाई छ ।

प्राधिकरणले ढल्केबर मुजफ्फरपुर ४०० केभी ट्रान्समिसन लाइनबाट विशेषगरी वर्षायाममा भारतलाई विद्युत उपलब्ध गराइरहेको जनाएको छ । यसबाट प्राधिकरणलाई आर्थिक लाभ हुनुको साथै विदेशी मुद्रा आर्जन भएको छ । राज्यको सर्वाङ्गिण विकास दिनप्रतिदिन उर्जासँग निर्भर हुँदै गएको परिप्रेक्ष्यमा उर्जा विकासमा समर्पित प्राधिकरणले विद्युत उत्पादन, प्रसारण र वितरणको आधारभूत जिम्मेवारी पूरा गरी नागरिकहरू समक्ष जनविश्वास आर्जन गर्न सफल भएको छ ।

 स्वदेशी इन्जिनियरिङ्ग सिप, कला र विज्ञानको संयोजन गर्दै नेपाल विद्युत प्राधिकरणले विद्युत उर्जाको विकास, विस्तार तथा स्तरोन्नति गरी उज्यालो नेपालको महान अभियानमा सार्थक योगदान पुर्‍याएको छ भने आयातित महंगो पेट्रोलियम इन्धनको परनिर्भरता घटाउन उद्योग व्यवसायमा विद्युत विस्तार गर्नुका साथै विद्युतीय चुलो, विद्युतीय सवारी साधन लगायतका विद्युतीय उपकरणहरू उपयोगको प्रवद्र्धन गर्दै विद्युतको आन्तरिक खपतमा प्राधिकरणले जोड दिएको छ ।
मुलुकमा विद्यमान सार्वजनिक संस्थानहरू माझ एक उत्कृष्ट, उद्यमशील, सिर्जनशील र उत्पादनशील संस्थाको रूपमा प्राधिकरण क्रियाशील रहेको छ । यस संस्थाले आफ्नो नीतिगत, संरचनागत, प्रकृयागत र व्यवहारगत उद्यमशीलताबाट विद्युत उत्पादन, प्रसारण र वितरण जस्तो गहन जिम्मेवारी पूरा गरेको छ पछिल्लो समयमा मुलुकमा गरिबीको संवेदनशीलतालाई मध्यनजर गरी विद्युत उपभोक्ताहरूको क्रयशक्ति समेतलाई ध्यानमा राखी त्यस्ता उपभोक्ताहरूलाई राहत प्रदान गर्ने गरी विद्युत नियमन आयोग मार्फत सहुलियतमा आधारीत विद्युत महशुल दर निर्धारण गरिएको छ । नेपाल विद्युत प्राधिकरण ऐन, २०४१ बमोजिम यस संस्थाले विद्युत उत्पादन, प्रसारण र वितरणको क्षेत्रमा उल्लेख्य रूपमा काम गरिरहेको छ । त्यसैगरी नेपाल विद्युत प्राधिकरणले आफ्नो सेवालाई प्रविधिमैत्री बनाउदै लगेको छ । जस अन्तर्गत स्मार्ट मिटर, स्मार्ट ग्रीड, अनलाईन पेमेन्ट, अनलाईन एप्लिकेशन, एनइए अफिसियल एपको प्रयोग लगायतका डिजिटाईज्ड प्रविधिबाट सेवामा सरलीकरण गर्न थालिएको छ ।
विद्युत चोरीको कसुर नियन्त्रणका लागि विशेष ध्यान दिँदै आएको प्राधिकरणले हरित हाइड्रोजन, विद्युतीय सवारी साधन तथा विद्युतीय चुलोको प्रवद्र्धन लगायतका कार्य पनि गरिरहेको छ ।
विद्युत उत्पादनमा प्राधिकरण

२०७९ चैत मसान्त सम्मको अभिलेख अनुसार नेपाल विद्युत प्राधिकरण उत्पादन निर्देशनालयले संचालन तथा उत्पादन गरेको जम्मा जलविद्युत क्षमता ग्रिडमा जोडीएको ५७३.६२ मेगावाट र ग्रिडमा नजोडिएको ४.५४ मेगावाट गरी जम्मा जलविद्युत क्षमता ५७८.१६ मेगावाट, थर्मल विद्युत ५३.४१ मेगावाट, सोलार विद्युत २१.५८ मेगावाट गरी र ने.वि.प्रा. अन्तर्गत रहेका अन्य साना जलविद्युत केन्द्रबाट ४.९८ मेगावाट गरी जम्मा नेपाल विद्युत प्राधिकरणबाट उत्पादित विद्युत ६५८.१३ मेगावाट छ । नेपाल विद्युत प्राधिकरणका सहायक कम्पनीहरु बाट ४७८.१ मेगावाट र निजि क्षेत्रको विद्युत १,३२२.१६ मेगावाट गरी नेपालमा जम्मा २,४५८.३९ मेगावाट विद्युत उत्पादन भएको छ । मुलुकको करिब ९३ प्रतिशत विद्युतीकरण कार्य गर्न सफल यस प्राधिकरणले मुलुकभर रहेका वितरण केन्द्रहरु मार्फत (२०७९ चैत मसान्त सम्मको अभिलेख अनुसार सामुदायिक समेत) ५५,३६,४१६ ग्राहकहरुलाई विद्युत सेवा प्रवाह गर्दै आइरहेको छ ।

प्राधिकरण अन्तरगत सञ्चालित जलविद्युत आयोजनाको जडित क्षमता

१) कालीगण्डकी ए जलविद्युत  केन्द्र १४४ मेगावाट

२) मध्य मस्र्याङदी जलविद्युत केन्द्र ७० मेगावाट

३) मस्र्याङदी ज वि केन्द्र ६९

४) कुलेखानी प्रथम ज. वि. केन्द्र ६०

५) माथिल्लो त्रिशुली ३ए ज. वि.केन्द्र ६०

६) दुहवी मल्टीफ्यूल केन्द्र ३९

७) कुलेखानी दोश्रो ज. वि. केन्द्र ३२

८) चमेलिया ज. वि. केन्द्र ३०

९) त्रिशुली ज. वि. केन्द्र २४

१०) हेटौंडा डिजेल केन्द्र १४

११) कुलेखानी तेस्रो ज.बि. केन्द्र १४

१२) गण्डक ज.बि.केन्द्र १५

१३) मोदी ज. वि. केन्द्र १४.८

१४) देबीघाट ज. वि. केन्द्र १५

१५) सुनकोशी ज. वि. केन्द्र १०.०५

१६) पुवा खोला ज. वि. केन्द ६.२

१७) चतरा ज. वि. केन्द्र ३.२

१८) सेती फेवा ज. वि. केन्द्र २.५

१९) पनौती ज. वि. केन्द्र २.४

२०) सुन्दरीजल ज. वि. केन्द्र ०.९७ (सुदृढीकरण गरी ७ कि.वा. भएको)

२१) फर्पिङ ज. वि. केन्द्र ०.५
विद्युत प्रसारण लाइन निर्माण

प्राधिकरणले गत आर्थिक वर्षमा कोशी करिडोर २२० केभी (१०६ सर्किट किमी), सोलु करिडोर १३२ केभी (१८० सर्किट किमी), मस्र्याङ्दी–काठमाडौँ २२० केभी (१६४ सर्किट किमी), मोतीपुर–सन्धिखर्क १३२ केभी (७४ सर्किट किमी), वर्दघाट सर्दी १३२ केभी(२८ सर्किट किमी), बुटवल–मैनहिया १३२ केभी (३६ सर्किट किमी), नयाँ मोदी–लाहाचोक १३२ केभी (४० सर्किट किमी) प्रसारण लाइन सम्पन्न गरेको छ । नयाँ प्रसारण लाइन निर्माण र पुराना लाइन मर्मतको कार्य जारी रहेको प्राधिकरणले जनाएको छ ।

कार्यकारी निर्देशक घिसिङको प्रभावकारी नेतृत्व

तत्कालीन सरकारले कुलमानलाई २०७३ साल भदौ २९ गते प्राधिकरणको कार्यकारी निर्देशक पदमा नियुक्त गरेको थियो । पहिलो वर्षमै प्राधिकरण डेढ अर्ब रुपैयाँ नाफामा गयो । दोस्रो वर्ष ३ अर्ब, तेस्रो वर्ष साढे ७ अर्ब र अहिले यो चौथो वर्ष ११ अर्ब नाफामा पुगिसकेको छ । कुलमान आउनुअघि ०७२/७३ मा ८ अर्ब ८९ करोड घाटा रहेको नेपाल विद्युत प्राधिकरणको अभिलेखमा पाइन्छ ।

प्राधिकरणले एकातिर ठूलो आर्थिक घाटा व्यहोरिरहेको थियो भने अर्कोतिर जनता चरम लोडसेडिङको मारमा थिए । हरेक घर अग्रज पुस्ताले भोगेका टुकीको उज्यालोतिर फर्किन थालेका थिए । विपन्न परिवारले बिजुलीको उज्यालो आस मारिसकेका थिए । लालटिन, टुकी, मैनबत्ती, सोलार चार्जरजस्ता वैकल्पिक स्रोत सहारा बनेका थिए । आर्थिकरूपमा बलिया परिवारले इन्भटर जस्ता साधन जोडेका थिए । यही जर्जर र कठिन घडीमा कुलमान विद्युत प्राधिकरणमा नियुक्ति भएका थिए । लोडसेडिङ हटाउने उनको अभियानमा अनेक तगाराहरू तेर्सिएका थिए ।

दोश्रोपटक २०७८ साउन २७ गते कार्यकारी निर्देशक नियुक्त भएपछि कुलमानले विगतकोभन्दा राम्रो कार्यसम्पादन गरेर देखाइरहेका छन् । उनको दोश्रो परीक्षाको परिणाम पनि आइसकेको छ । आम नागरिकको पक्षमा काम गरेर उनले सर्वोत्कृष्ट अंक ल्याइसकेका छन् । विद्युत प्राधिकरणमा थप संस्थागत सुधारका लागि कुलमानको आवश्यकता प्राधिकरणले सदैव महसुस गर्नेछ ।

नेपालमाविद्युत उत्पादनको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

वि.सं.१९६८ मा ५० किलोवाट क्षमताको फर्पिङ्ग लघु जलविद्युत् परियोजना स्थापनासँगै सुरू भएकोविद्युत गृहको निर्माण र विद्युत उत्पादनको श्रृङ्खला हालसम्म पनि जारी नै छ। तत्कालीनसमयमा उत्पादित बिजुलीलाई चन्द्रशमशेरको पालामा उत्पादन गरिएकाले ’श्री चन्द्रज्योतिप्रकाश’ पनि भन्ने गरिन्थ्यो । यस केन्द्रबाट उत्पादित ४ सय किलोवाट विद्युत् वितरणसुव्यवस्था गर्न एउटा अड्डाको आवश्यकता महसुस गरियो।

वि.सं.१९६८ मा ५० किलोवाट क्षमताको फर्पिङ्ग लघु जलविद्युत् परियोजना स्थापनासँगै सुरू भएकोविद्युत गृहको निर्माण र विद्युत उत्पादनको श्रृङ्खला हालसम्म पनि जारी नै छ। तत्कालीनसमयमा उत्पादित बिजुलीलाई चन्द्रशमशेरको पालामा उत्पादन गरिएकाले ’श्री चन्द्रज्योतिप्रकाश’ पनि भन्ने गरिन्थ्यो । यस केन्द्रबाट उत्पादित ४ सय किलोवाट विद्युत् वितरणसुव्यवस्था गर्न एउटा अड्डाको आवश्यकता महसुस गरियो। फलस्वरूप ’बिजुली अड्डा’ नामक एउटाअड्डा स्थापना गरियो। यसरी एसियाकै सबैभन्दा लामो विद्युतीय इतिहास बोकेको देशनेपालका नागरिकले विगतमा अठार घण्टासम्म लोडसेडिङको मार भोगिरहेकोमा  हुने गरेको हाल भने देश लोडसेडिङ्ग मुक्त भएको छ।